Brave new world (Heerlijke nieuwe wereld) van Aldous Huxley verscheen in 1932. De roman wordt vaak in één adem genoemd met 1984 van George Orwell uit 1949. Beide romans beschrijven een dystopie, een samenleving waarin je waarschijnlijk liever niet zou willen leven en die daarmee het tegenovergestelde is van een utopie.
Prikkels en drugs versus oefening en geduld
Een door de staat gecontroleerd leven en gebrek aan persoonlijke vrijheid is in beide romans een belangrijk thema. Persoonlijk lijkt het me overigens in Brave new world net iets beter uit te houden dan in 1984. In de roman van Huxley worden mensen met seks, entertainment en pillen geconditioneerd, in 1984 van George Orwell ligt de nadruk op observatie, propaganda en marteling.
Brave new world en 1984 in de mix
Met een beetje fantasie zou je kunnen beweren dat onze samenleving een combinatie Brave new world en 1984 aan het worden is. Momenteel leven we in een wereld waarin we via bijvoorbeeld camera’s en internettrackers door allerlei instanties continu gevolgd worden. Gegevens van je staan in tal van databases, bij overheden, bedrijven en misschien ook wel particulieren. Tegelijkertijd wordt in bijvoorbeeld reclames en in tijdschriftartikelen een heerlijke wereld van continu ‘genieten’ verkocht.
Geen voorspelling
Daarbij is dan uitdrukkelijk wel een beetje fantasie nodig. Samenlevingen laten zich nooit helemaal beschrijven en de toekomst laat zich nooit precies voorspellen, ook niet door literaire grootmeesters. Dus ook al doen bepaalde ontwikkelingen in onze samenleving denken aan Brave new world of 1984, dan wil dat nog niet zeggen dat we ook in die beschreven werelden leven of komen te leven. Tegelijkertijd bieden beide romans als spiegel wel nog altijd stof tot reflectie. Genoeg reden dus om ze te herlezen, Brave new world als eerst.
Mensen kweken
Brave new world begint met een rondleiding van studenten door het Londens centrum voor kweek en conditionering (‘Central London Hatchery and Conditioning Centre’). Een mooie gelegenheid om aan zowel de studenten als de lezers uit te leggen hoe in het jaar 632 na Ford mensen worden gemaakt. Vaderschap en moederschap bestaan niet meer, beide woorden hebben zelfs een walgelijk dierlijke ondertoon voor de personages in de roman. In plaats daarvan worden kinderen gekweekt in reageerbuisjes. Met de juiste manipulatie na de bevruchting is het mogelijk het juiste type mensen te maken voor de vele taken die er op de wereld moeten worden uitgevoerd.
Lichamelijk en geestelijk geconditioneerd
Mensen rollen in verschillende klassen van de lopende band: van superslimme Alfa’s tot bijna zwakzinnige Epsilons. Dit leidt tot een standaardisatie van mensen, zodat ze goed passen bij de rol die ze in de samenleving gaan spelen. Met als extra voordeel dat ze beter te managen te zijn.
“‘That is the secret of happiness and virtue – liking what you’ve got to do. All conditioning aims at that: making people like their unescapable social destiny.'”
Dankzij het ‘Bokanovsky-proces’ kun je zelfs tot 96 identieke mensen maken, wat superefficiënt is om bijvoorbeeld een kleine fabriek met identieke machines letterlijk geheel op maat te kunnen bemannen. Zelfs uniformen kunnen dan uniform gemaakt worden: one size fits all als een maatpak. Naast lichamelijk worden mensen in de heerlijke nieuwe wereld ook geestelijk op maat gemaakt. Bijvoorbeeld door ze in hun slaap te laten luisteren naar gesproken boodschappen.
Tevredenheid in ruil voor vrijheid
Het levenspad van de personages in Brave new world is bij hun geboorte al voor een groot deel uitgestippeld. Dat klinkt niet erg aantrekkelijk. Maar juist omdat ze zowel lichamelijk als geestelijk geconditioneerd worden voor dat levenspad, zijn de meeste mensen erg tevreden met hun leefsituatie. Ze krijgen er bovendien een goed georganiseerde samenleving voor terug: ‘Community, Identity en Stability´. Er is geen sociale onrust, misdaad of oorlog, ziektes bestaan niet meer en je wordt ook niet meer zichtbaar oud. Mogelijke gevoelens van onvrede die toch nog leven, worden weggenomen door soma. Een drug waarmee je een paar uur op geestelijke vakantie kunt gaan.
“‘Take a holiday from reality whenever you like, and come back without so much as a headache or a mythology.'”
Klein en nerveus
Bernard Marx is een van de weinige personages die toch niet zo tevreden is met zichzelf en de wereld om hem heen. Hij hoort bij de Alfa’s plus, maar is erg klein en nerveus voor zijn klasse. Het gerucht gaat dat dit komt doordat er bij zijn creatie per ongeluk alcohol in zijn reageerbuis is gekomen. Bernard wil graag gelukkig zijn op zijn eigen manier, niet op de manier waarop iedereen gelukkig is. Hij is graag alleen en voelt zich meer een individu dan onderdeel van een groep. Zijn gedrag is zo opvallend dat zijn baas hem naar IJsland dreigt te sturen.
Op safari wilde mensen kijken
Als Alfa-plus heeft Bernard het privilege een reservaat voor ‘wilden’ te mogen bezoeken. Het is een plek in New Mexico waar mensen leven die niet in de heerlijke nieuwe wereld zijn opgenomen. Ze leven in relatieve armoede en proberen met rituelen grip op de oncontroleerbare wereld te krijgen. De geboorte gaat op de ‘natuurlijke’ manier en ook geweld komt er nog voor. Bernard neemt Lenina Crowne (een Beta en werkneemster van Central London Hatchery and Conditioning Centre’) mee naar het reservaat en ze ontmoeten daar Linda en haar zoon John. Linda komt oorspronkelijk uit de heerlijke nieuwe wereld, maar is jaren geleden na een ongeluk door Bernards baas in het reservaat achtergelaten. Ze wil echter dolgraag terug.
Terug in de orde
Bernard en Lenina nemen John en Linda mee terug naar Londen. Dit loopt echter niet goed af. Linda merkt dat de mensen in de heerlijke nieuwe wereld haar door ouderdom getekend lijf afstotelijk vinden. Ze trekt zich terug, wil alleen nog maar soma en brengt de rest van haar dagen op geestelijke ‘vakantie’ door, waardoor ze al snel sterft. Bernard is een tijdlang enorm populair omdat hij ‘de wilde’ John in Londen heeft geïntroduceerd en overal laat opdraven. Maar nadat John, na de dood van zijn moeder, voor een opstootje zorgt in het ziekenhuis voor de stervenden, wordt Bernard naar de Falklandeilanden gestuurd.
Ratio versus zingeving
John komt uit een samenleving waarin veel lijden was. Je zou dus verwachten dat hij het leven in de nieuwe wereld fantastisch zou vinden. Maar dat is niet zo. Hij raakt gefrustreerd doordat alles door ratio en technische doelmatigheid wordt bepaald en dat afwijken van het ‘algemene’ niet wordt geaccepteerd. Hij mist persoonlijke zingeving, verbeelding, aandacht voor de ziel en verbondenheid tussen mensen. John is verliefd op Lenina en verlangt naar een diepgaande relatie met haar. Zij vindt John leuk, maar heeft geen idee waarover John spreekt en snapt niet waarom ze niet gewoon seks hebben.
Zelfmoord
John claimt het recht om ongelukkig te zijn, al is het maar om dit lijden te gebruiken om te groeien als mens. Dat kunnen de autoriteiten echter niet toestaan. Gevoelens van ontevredenheid kunnen namelijk leiden tot de wens tot verandering en dus tot sociale instabiliteit. John besluit in een verlaten vuurtoren te gaan wonen, waar hij zijn dagen in eenzaamheid en zichzelf met de zweep kastijdend door wil brengen. Hij onderhoudt er ook een moestuin:
“After those weeks of idleness in London, with nothing to do, whenever he wanted anything, but to press a switch or turn a handle, it was pure delight to be doing something that demanded skill and patience.”
Nadat landwerkers Johns verblijfplaats verklappen, wordt hij een attractie. Als gevolg draait hij helemaal door en pleegt zelfmoord.
Shakespeare of Ford?
John citeert te pas en te onpas Shakespeare, waarvan hij in het reservaat een boek bezat. Ook Brave new world is een citaat van Shakespeare (De storm, The tempest). Shakespeare is echter verboden in die heerlijke nieuwe wereld, net zoals alle andere literatuur. Ford, oervader van de lopende band, is er de grote profeet. Niet voor niets is het jaar 0 in gehanteerde jaartelling het jaar dat de eerste T-Ford uit de fabriek rolde. Deze nieuwe jaartelling is ingesteld nadat in 141 AF (2049 volgens onze jaartelling) de wereld is verwoest door een negenjarige oorlog. Geschiedenis en tradities van voor die tijd bestaan sindsdien alleen nog in het type reservaten waar John vandaan komt.
Is de heerlijke nieuwe wereld geen utopie?
Brave new world wordt vaak aangehaald als beschrijving van hoe de overheid de samenleving kan controleren door afleiding en genot, wat gemakkelijker en goedkoper is dan door continue observatie en gewelddadige onderdrukking. Een wereld waarin je boeken niet meer hoeft te verbieden, omdat niemand geïnteresseerd is ze te lezen. Een wereld waarin mensen zich het graf in amuseren (zie ook: Amusing ourselves to death, Neil Postman). Maar wat is er eigenlijk mis met je hele leven er jong uitzien? Sterven zonder een dag in je leven te lijden? Werk dat bij je past? Volop genieten in je vrije tijd? Het omgekeerde, een leven lang ziek, ongelukkig klotewerk doen, vind ik in ieder geval niet wenselijk.
Originaliteit
Het fascinerende aan Brave new world vind ik dat je ondanks alle verworvenheden er waarschijnlijk toch niet wilt wonen. Dat lijkt me ook de kern van Johns frustratie. Hij vindt het ‘oude’ leven het reservaat niet beter volgens mij. John is teleurgesteld dat in die heerlijke nieuwe wereld mensen wonen die geen eigen originele gedachten meer hebben en alleen nog maar geïnteresseerd zijn in vluchtig plezier. Hij vindt de prijs voor het niet hoeven lijden te hoog.
Consumeren of creëren
Brave new world lijkt me dan ook niet zozeer een roman tegen plezier, maar wel een roman die je laat nadenken wat ons gelukkig maakt. Is dat met eindeloos consumeren, onbeperkte vrije seks, direct beschikbaar vermaak en drugs om eventueel resterende vervelende gevoelens en gedachten te verdrijven? Of worden we eerder gelukkig door met aangeleerde vaardigheden en geduld zelf iets te maken en, eventuele tegenslag overwinnend, te laten groeien?
Pascal Klaassen
augustus 2017
Brave new world – Aldous Huxley – samenvatting
Zie ook:
- Fay Weldon – Book of a lifetime: Brave New World, by Aldous Huxley, Indepenten.co.uk.
- Shmoop.com
- Wikepedia: List of quotes from Shakespeare in Brave New World
- Amusing ourselves to death – Neil Post
Meer lezen voor je Engelse lijst
Bekijk ook deze samenvattingen van boeken voor je Engelse lijst:
- Jospeh Conrad Heart of darkness – Hart der duisternis
- Ian McEwan Enduring love – Ziek van liefde
- Kurt Vonnegut Slaughterhouse five – Slachthuis 5