Voor zijn roman De ruiter besloot Jan van Mersbergen het eens over een heel andere boeg te gooien. Hij koos het perspectief van een paard.
Gevoelige oude hengst
Het paard staat in de wei en ziet hoe zijn baas bezoek krijgt van zijn kleindochter. Vanwege persoonlijke problemen komt die kleindochter een tijdje logeren op de boerderij. Het paard ziet niet alleen veel, hij hoort ook goed. Hij kan bijvoorbeeld gesprekken tussen mensen prima volgen. Het paard heeft verder veel last van vliegen. Dat is niet leuk. Het paard ruikt bovendien goed. Geuren en angst. En als je het paard aanraakt, kan hij hele flarden van je verleden voor zijn paardengeest halen.
Iets heel anders
De poging van Jan van Mersbergen een roman te schrijven vanuit het perspectief van een paard is bewonderenswaardig. Het zorgt in ieder geval voor een roman die opvalt tussen de grote hoeveelheid gepsychologiseerde familiedramaatjes die de tafels van de boekhandels normaal grotendeels bezet houden. Maar helaas is de poging van Van Mersbergen niet erg geslaagd. Het is lang geleden dat ik zo’n saai boek heb gelezen.
Loslaten is moeilijk
Het paard zelf speelt een bijrol in het plot van De ruiter. Het werkelijke verhaal is dat van de kleindochter die lid is van een bende uit de stad. Ze is verliefd op een van de jongens in die bende, maar die gedraagt zich eerder als een loverboy dan een nette verkering. Ze is op de boerderij om aan dat vriendje te ontsnappen, maar ze kan hem niet loslaten. Het duurt dan ook niet lang of ze zoekt contact met hem. Dat loopt vooral voor de opa van het meisje niet goed af. Vervolgens gaat het meisje op het paard, met een buks in de aanslag, naar de stad om de jongen iets duidelijk te maken.
Eindeloos traag
Misschien wekt deze samenvatting je interesse. Laat me je daarom nogmaals waarschuwen: De ruiter is saai. De roman is ondraaglijk traag en zit boordevol herhaling. Opa treurt nog eens om zijn overleden vrouw, het meisje piekert nog eens over haar vriendje in de stad en het paard denkt nog eens aan jonge merries en merkt dat zijn achterpoten daarbij weer eens flink trillen. De menselijke geheimen die het paard te weten komt doordat de personages hem aanraken, heb je op het moment dat Van Mersbergen je ze voorschotelt vaak allang geraden. Misschien was De ruiter als kort verhaal interessanter geweest. Een pagina of vijfentwintig is het perspectief van het paard wel vol te houden. Maximaal dan.
Woord en werkelijkheid
Wat verder erg irriteert is het selectieve begripsvermogen van het paard. Hij kent bijvoorbeeld het woord treinstaking, maar als hij zelf een trein ziet, omschrijft hij dit als een geel, luid sissend, rammelend gevaarte. Dat is raar. Of kent het paard ‘treinstaking’ misschien alleen als woord, dus zonder een koppeling naar de materiële werkelijkheid te kunnen maken? Hoort hij de woorden van de mensen, registreert hij ze, geeft hij ze aan ons door, maar kent hij de inhoud niet?
Het paard als kip zonder kop
Het thema van het paard als kip zonder kop had de roman nog interessant kunnen maken. Zeker als dit thema was weerspiegeld in het verhaal van opa en het meisje. Bijvoorbeeld als hun woorden of oordelen ook lege begrippen blijken. Dat ze eindeloos ouwehoeren over zaken en overal een mening over hebben, maar diezelfde zaken in de wereld om zich heen nog niet herkennen terwijl ze er tot hun nek in verzeild zijn geraakt. Maar dat is niet zo.
Pure willekeur
In de tocht naar de stad komen het meisje en het paard weliswaar wat lui met snelgevormde oordelen tegen, maar die ontmoetingen hebben geen enkele invloed op het verhaal. Had Van Mersbergen ze geschrapt, je had ze niet gemist. Of beter gezegd: de roman was er flink van opgeknapt. Maar belangrijker nog, voor zover ik heb kunnen achterhalen, is het pure willekeur wat het paard volgens mensenogen, -oren en -hersenen, kan bekijken, horen en denken en wat niet.
De uitslag is 0-7
Van de leesclubleden heeft niemand enig plezier beleefd aan het lezen van De ruiter. De uitslag was in dit geval 0-7. Dit schrijf ik niet om mijn gelijk bij anderen te halen, maar omdat het des te merkwaardiger is dat Van Mersbergen best wat lof heeft gekregen voor De ruiter. Niet alleen voor zijn poging, maar ook voor het resultaat. Guus Bauer op Tzum.info verbaast zich er ook over. Hij gooit het op een sterk netwerk waarvan de leden bang zijn buiten de groep te vallen en daarmee lafhartige recensies over elkaar schrijven. Ik kan dat niet beoordelen. Maar ik vraag me wel af of al die andere recensenten de roman serieus of met oogkleppen op gelezen hebben.
Enkele andere recensies over De ruiter van Jan van Mersbergen
En heel veel verzamelde lof op de website van Jan van Mersbergen zelf:
Lees zeker ook
Op zoek naar interessante recente Nederlandstalige boeken? Probeer: