Borderline times van Dirk de Wachter viel tegen. Waarom? Te gemakkelijk. Te weinig bewijs. Wat bijeen geplakte citaten uit De Standaard maken nog geen overtuigend verhaal.
Non-fictie is niet direct het onderdeel van deze site waar ik al te kwistig met mijn mening wil strooien. Het idee is: boeken lezen om ‘iets’ te ‘leren’. Zowel ‘iets’ en ‘leren’ mogen daarbij ruim gedefinieerd worden. Zonder mezelf te onderschatten ga ik ervan uit dat een schrijver meer weet over het onderwerp van zijn boek dan ik. Veel meer. Mijn besprekingen zijn dus vooral leeservaringen: een korte samenvatting van thema´s die me het meest opvielen, soms aangevuld met een persoonlijke mijmering. Voor Borderline Times van Dirk de Wachter maak ik daarop graag een uitzondering:. Hier is mijn mening: het boek viel tegen. Enorm tegen.
Geluksverslaving
De Wachter gelooft dat we zo verslaafd zijn aan geluk dat we er ongelukkig van worden. Daardoor leven we in een samenleving waarin het abnormale normaal is geworden. Lopen we allemaal bij de psycholoog of psychiater. En zien we onszelf als mens naast andere, concurrerende mensen, en niet als onderdeel van een samenwerkende gemeenschap. De Wachter denkt dat onze samenleving door het continu streven naar geluk alle kenmerken van de psychische aandoening borderline vertoont. Ik noem ze even: verlatingsangst, instabiele en intense relaties, onaangepaste agressie, identiteitsstoornissen, affectlabiliteit, impulsiviteit, paranoïde dissociatiesymptomen, automutilatie plus suïcidaliteit en zinloosheid.
Samenleving als lichaam
Door de diagnose borderline, bedoeld voor mensen, over te hevelen naar de samenleving, behandelt De Wachter de samenleving als een bezield lichaam. Het is een metafoor die Freud ook al gebruikte, maar die zeker niet onproblematisch is. Zeker niet wanneer je ook nog eens vindt dat het lichaam ziek is en het wilt genezen. Dat voornemen, ondersteund door haar eigen krachtige beeldspraak, heeft in de geschiedenis al meer dan eens tot grote ongelukken geleid. Voor de duidelijkheid: de bedoelingen van De Wachter zijn goed en hij vestigt zijn hoop op ontwikkelingen waarbij dat soort grote ongelukken niet erg waarschijnlijk zijn, maar de vraag blijft of een samenleving ziek kan zijn. Of is een samenleving gewoon wat zij is? En als een samenleving al ziek kan zijn, kun je daarvoor dan een diagnose gebruiken die bedoeld is voor mensen? Die vragen moet je eerst beantwoorden lijkt me, voordat je de lezer je diagnose voorschotelt.
Het grote onbehagen
Overigens ken ik het onbehaaglijke gevoel van De Wachter wel. De samenleving waarin we leven is ook niet gelijk aan mijn ideaal. Ook ik vraag me regelmatig af waarmee we met zijn allen toch bezig zijn. Waarom werken we teveel voor een beetje meer geld, terwijl we tijd te kort komen voor de dingen die we eigenlijk belangrijker vinden. En dat terwijl er zoveel werkloze mensen zijn die graag een beetje van ons werk zouden overnemen? Hoeveel aandacht besteden we aan de flauwekul die de televisie ons voorschotelt, en hoe weinig aan zaken die er daadwerkelijk toe doen? Hoeveel mensen hebben overal een mening over, en hoe weinig daarvan hebben langer dan tien seconden over een onderwerp nagedacht? Enfin, u kent deze borreltafelgedachten misschien wel, waarbij u zich hoofdschuddend afvraagt waar het naar toe moet met deze wereld in het algemeen, en met de jeugd in het bijzonder. Wat ik van De Wachter verwacht (en van iedereen die een boek schrijft over dit onderwerp) is een gedegen analyse van dit soort gedachten. Is er eigenlijk wel een probleem? Zo ja, wat is het precies? Zijn er oorzaken aan te wijzen? Zijn er oplossingen te verzinnen? En dan bij alle vragen een goede mix van voor- en tegenargumenten. Met een eigen intelligente analyse als rode draad. En bij voorkeur gestaafd met cijfers, dan wel gefundeerde meningen van gewaardeerde, en desnoods mindergewaardeerde, onderzoekers.
Het valt niet te ontkennen dat iedereen weet dat men tegenwoordig vindt dat je in de krant kunt lezen dat het een feit is dat je overal om je heen ziet dat op Facebook ook staat dat ….
Wat ik niet verwacht is een verzameling ongefundeerde algemeenheden, op basis van wat losse citaten en bij elkaar geveegde krantenartikelen. Een voorbeeld van de manier waarop De Wachter redeneert:
“Dat we tegenwoordig allemaal – in meer of mindere mate – last hebben van verlatingsangst is niet zo verwonderlijk.”
Hoezo hebben we allemaal last van verlatingsangst? En als we dat al hebben, was dat dan vroeger niet zo? Waaruit blijkt dat?
Nog een voorbeeld:
“Het is een kenmerk van de hedendaagse succesvolle mens dat hij worstelt met zijn verbindingen. Verbindingen, zo redeneert hij, staan zijn ontplooiing in de weg.”
Worstelen succesvolle mensen inderdaad met hun verbindingen? Vinden ze dat die verbindingen hun ontplooiing in de weg staan? Of zien ze verbindingen juist als een van de kenmerken van hun succes? In managementgoeroeland is het ‘leggen van verbindingen’ volgens mij erg hip.
De Standaard als standaard
De Standaard is vast een goede krant, maar volgens mij, anders dan de naam doet vermoeden, niet het definitieve venster op de werkelijkheid. Voor De Wachter is het echter zijn belangrijkste bron. Zelfs als die krant, ik sla meer weer lukraak een bladzijde van Borderline Times open, een onderzoek citeert waaruit blijkt dat een meerderheid van de Britten nog liever zijn toilet dan Facebook mist. Een aardigheidje, maar hoe serieus moeten we zo’n onderzoek nemen? Gaat het om een snel in te vullen online enquête of hebben mensen echt moeten overwegen een van beide definitief uit hun leven te schrappen? De Wachter zegt daar niets over. Volgens mij blijkt uit dit soort krantenartikeltjes alleen dat mensen graag onzin lezen. Maar is dat typerend voor onze tijden? Het lijkt me niet. Dit is uiteraard maar één voorbeeld, maar wel kenmerkend voor de werkwijze van De Wachter. Hij neemt een krantenartikeltje, een dubieus onderzoekje, een ´algemeen gevoel´ en gebruikt dit als fundament voor zijn betoog. Maar waarom dat ene krantenartikeltje? Waarom dat ene onderzoek? Zijn het leuke illustraties of geven ze echt grondige informatie over onze samenleving?
Wat is er mis met geluk?
Nog even het centrale thema: we zijn zo verslaafd aan geluk dat we er ongelukkig van worden. Iets minder ons best doen gelukkig te willen zijn, lijkt het antwoord van De Wachter. Maar is die aandacht voor geluk eigenlijk wel verkeerd? Gelukkig leven willen we toch allemaal? Volgens mij wordt het een probleem als we geluk zoeken op een manier die niet werkt, of hooguit heel kort, of alleen ten koste van anderen. Onbegrensd consumeren (lees eten, drinken, neuken en een eindeloze hoeveelheid meuk kopen) maakt ons niet duurzaam gelukkig, dat is een klassiek-filosofische wijsheid. De Griekse en Romeinse denkers zagen, op wat uitzonderingen na, geluk ook niet zozeer als een intens gevoel, maar als een resultaat van een ‘goed leven’. Misschien zou die boodschap wat meer aandacht kunnen krijgen in de media, al dan niet vertaald naar onze tijden.
De Wachter op tv
Voordat ik Borderline Times las, was De Wachter een paar keer op tv. Ik zag hem bij Wim Brands en Fons de Poel. In deze optredens wist De Wachter mijn interesse voor zijn boek te wekken. Maar achteraf gezien was het misschien een leuk idee om de samenleving te beschrijven via de negen kenmerken van borderline, veel inzicht levert het niet op. Degenen met een unheimisch gevoel over de ontwikkeling van de samenleving zullen door de vele particuliere voorbeelden die De Wachter aanhaalt hun beeld bevestigd zien. Degenen die ‘het zo wel lekker vinden gaan’ kunnen zelf vast net zo gemakkelijk, net zo particuliere, tegenvoorbeelden verzinnen. Misschien iets minder als ze alleen De Standaard lezen, want negatief, onheilspellend nieuws verkoopt nu eenmaal beter.
Of hebben we benadelingswaan?
Voor de geïnteresseerden: De Wachter is niet de enige die zich afvraagt ‘wat er toch met ons aan de hand is’. Toevallig kwam ik bij het opruimen van mijn kasten het artikel Het grote ongenoegen van Pieter van Os uit de Groene Amsterdammer van 4 mei 2007 tegen. Volgens Van Os leven we in een maatschappij vol mensen met benadelingswaan.