Hoe is het met Amerika? Dat is centrale vraag in Reizen zonder John van Geert Mak. Om een antwoord op zijn vraag te krijgen, reist Geert Mak een aantal weken door Amerika. Hij neemt dezelfde route als John Steinbeck in 1960 deed voor zijn boek Reizen met Charley.
Mak vergelijkt de staat van Amerika van begin jaren zestig met nu. Hij gebruikt daarvoor niet alleen zijn eigen waarnemingen en Steinbecks boek, maar ook een groot aantal studies over Amerika. Al met al is het beeld dat daaruit naar voren komt, niet al te vrolijk. Amerika lijkt een land in verval. Vooral het ‘publieke domein’ is voor een groot deel verwaarloosd. Dat is niet zo vreemd als niemand belasting wil betalen. En als de oude vertrouwde functie van Main Street geheel verdwenen is. Gemeenschapszin is ver te zoeken in het huidige Amerika, doorgeslagen individualisme is ervoor in de plaats gekomen. Daarbij zijn de tegenstellingen tussen de kuststreken en het binnenland groot. Gechargeerd samengevat: aan de oost- en de westkust bruist het leven nog volop. Daar vind je het energieke, afwisselende Amerika dat we kennen van films en series. Het binnenland is arm, verlaten en conservatiever dan ooit tevoren.
Droom of werkelijkheid
Maks rondreis duurt zo’n 550 pagina’s. En dat geeft uiteraard een iets genuanceerder beeld dan in mijn schets hierboven. Zo zijn er overal tekenen van vernieuwing. Kijk bijvoorbeeld naar Detroit waar grote delen van de binnenstad een landbouwfunctie hebben gekregen. Mensen passen zich altijd aan. Tenminste zodra ze de feitelijke situatie duidelijk onder ogen zien. En misschien raken we hier Amerika’s grootste probleem: de meeste inwoners blijven geloven in een beeld van Amerika dat al lang niet meer met de werkelijkheid overeenkomt. Amerika is niet meer de natie die alles bepaalt. Het is niet meer het land van altijd meer. Je kunt niet meer een stukje naar het Westen opschuiven, vier palen in de grond slaan en opnieuw beginnen. Politici, reclamemakers en andere beeldbepalers spiegelen de bevolking dit beeld nog altijd voor. Mede omdat hun doelgroep er nog zo graag in gelooft. Dat gaat een keer fout.
Teveel Steinbeck
Reizen zonder John was het eerste boek dat we bespraken met de Non-Fictie mannen. De start van een traditie met driemaandelijkse goede gesprekken over interessante boeken. Alles mag, behalve fictie. Of beter: geen romans. We begrijpen dat de scheiding tussen fictie en wetenschap in veel boeken, op zijn minst, arbitrair is. Wat dat betreft is Reizen zonder John een mooie start. Op de eerste plaats omdat Mak zo lekker soepel wegleest, als een roman zeg maar. En op tweede plaats omdat hij laat zien dat Steinbeck grote delen van zijn boek Reizen met Charley heeft verzonnen. Dit is dan weer een mooi bruggetje naar onze kritiek op Reizen zonder John: de aandacht voor Steinbeck is veel te groot. Zelfs ik, toch een literatuurwetenschapper, vond het enorm ophouden. Mak is op zijn best als hij via situaties in het heden, verbanden legt met het verleden en dat verleden vervolgens weer gebruikt om een frisse blik op het heden te werpen. Gelukkig staan er in Reizen zonder John genoeg van dat soort passages.