Wil je macht? Laat dan anderen jouw interpretatie van de werkelijkheid overnemen. Daar zijn diverse middelen voor. Bijvoorbeeld goede argumenten. Of een harde hand. Een combinatie van beide is ook erg effectief. Altijd al eens achter de schermen van zo’n machtsstrijd willen kijken? Lees Wolf Hall en Het boek Henry (Bring up the bodies) van Hilary Mantel, deel 1 en 2 van de Henry-trilogie. Het derde deel verschijnt waarschijnlijk in 2016.
Henry VIII
Henry VIII werd in 1509 op zijn zeventiende koning van Engeland. In zijn regeerperiode wordt Engeland definitief een belangrijke speler op het Europese toneel. Ondertussen verslijt hij zes vrouwen, waarvan hij er twee laat onthoofden. Zijn koningschap is symbolisch voor de omslag in het denken over de verhouding tussen religie, staatszaken, de hemelse eeuwige toekomst en de aardse werkelijkheid van het heden. Diep in de middeleeuwen zagen koningen zich als de belangrijkste dienaren van God op aarde. Hun streven? Een goede plek in het hiernamaals. Dat beeld verandert als de middeleeuwen vorderen. Koningen gaan zich steeds meer zien als de belangrijkste vertegenwoordigers van God op aarde. Er komt meer aandacht voor pracht en praal op de koningshoven zelf. Henry VIII geeft die ontwikkeling een laatste zet door met Rome te breken en zichzelf aan het hoofd van de kerk in Engeland te plaatsen.
De verschuiving van de macht
Die omslag van dienaar naar vertegenwoordiger van God en de verschuiving van de macht van de kerk naar koning, adel en gegoede burgerij, wordt mooi geïllustreerd door twee grote conflicten tussen een koning en een aartsbisschop. Drieënhalve eeuw voor Henry VIII had Hendrik II een aantal akkefietjes met bisschop Thomas Becket. Vier koningsgezinde ridders dachten daarop in de geest van de koning te handelen door Becket in 1170 te vermoorden. Dat leidde tot grote verontwaardiging bij de hele Christelijke wereld. De macht van de kerk was toen nog zo groot dat Hendrik II zich genoodzaakt voelde als boetedoening blootsvoets door Canterbury te lopen om zich voor de crypte van Becket te laten geselen. Becket werd een heilige en zijn afbeeldingen een gewild souvenir voor bedevaartgangers in Canterbury. Als Henry VIII in 1529 alle bezittingen van kardinaal Wolsey afpakt en hem later beschuldigt van hoogverraad, zijn de machtsverhoudingen al drastisch verschoven. Het volk en zeker de gegoede burgerij steunen Henry in zijn pogingen de macht van de kerk verder in te dammen en ook het bezit van de kerk zoveel mogelijk in staatshanden te brengen. Dat de positie van de Katholieke kerk in heel Europa op dat moment aan het afbrokkelen is, maakt het voorbeeld niet minder sprekend.
De kerk, dat zijn wij zelf
Wolf Hall gaat voor een groot deel over het conflict tussen Henry VIII en Wolsey. Het conflict gaat over het huwelijk van Henry VIII met Katharina van Aragon. Henry VIII wil van haar af, omdat hij gelooft dat er een vloek op het huwelijk rust en dat ze daarom geen zoon kunnen krijgen. Bovendien heeft hij zijn zinnen gezet op Anna Boleyn. Scheiden is geen optie, te duur, te veel gedoe met andere staatshoofden in Europa en verkeerd in de ogen van de Heer. Oplossing: het huwelijk moet onwettig verklaard worden. De paus wil die verklaring echter niet zomaar geven en kardinaal Wolsey treuzelt in de ogen van de koning te lang om dit toch voor elkaar te krijgen. Dus hij vernedert de kardinaal, pakt hem al zijn bezittingen af, verbant hem naar een plek ver van het politieke toneel en beschuldigt hem uiteindelijk van hoogverraad.
Thomas Cromwell: de man achter de schermen
Het interessante aan Wolf Hall is dat de hele roman om deze geschiedenis draait, maar dat Henry VIII niet de hoofdpersoon is. Dat is Thomas Cromwell, geboren in 1485. Hij is de zoon van Walter Cromwell, smit, bareigenaar en opvoeder met harde hand. Die hand is zo hard dat Thomas vlucht van huis. Na vele omzwervingen komt hij in dienst bij Wolsey. Daar leert hij het vak diplomatie, met als bijvak `eigen zakken vullen´. Wolsey probeert koning, paus en bevriende staatshoofden tevreden te houden. Samen met Cromwell wil hij tijd winnen omdat ze bang zijn voor een oorlog tegen Engeland. Zo’n oorlog kon wel eens slecht zijn voor de positie van de katholieke kerk in Engeland. Maar belangrijker nog: oorlog is slecht voor de handel.
Met de wet in de hand
Nadat Wolsey de strijd met de koning heeft verloren, komt Cromwell aan het hof te werken. En wat Wolsey niet lukte, krijgt Cromwell wel voor elkaar. De wet en het oordeel van de Heer blijken kwesties die vragen om de juiste interpretaties. Via diplomatie, machtsspelletjes, herinterpretaties van bijna vergeten wetteksten, bedreiging van getuigen en zo door, weet Cromwell de interpretatie in het voordeel van de koning te draaien. Tot ziens Katharina, welkom Anna Boleyn. Tot ziens Rome, lang leve Henry VIII. En niet onbelangrijk: de eigen zaken van Cromwell floreren beter dan ooit. Een win-win-win-situatie dus, althans voor Henry, de familie Boleyn en Cromwell.
Op naar Wolf Hall
Aan het einde van de roman Wolf Hall neemt Cromwell een dramatische beslissing. In de zomertour van de koning is nog twee weken vrije ruimte. Hij stelt voor naar Wolf Hall te gaan, de plek waar de familie Seymour woont. Tijdens die twee weken raakt Henry hoteldebotel van Jane Seymour. Helaas voor Anna Boleyn, maar ook zij was niet in staat een zoon voor Henry te baren. Dit is het startpunt van deel 2: Het boek Henry (Bring up the bodies). Opnieuw moet Cromwell alles uit de kast halen om de koning zijn zin te geven. Hij wil Anna Boleyn vervangen door Jane Seymour, maar zonder scheiding of andere daad die het oordeel van de Heer niet zou kunnen doorstaan. En dus is het aan Cromwell om de interpretatie van de feiten opnieuw aan de nieuwe eisen van de tijd aan te passen. Voor Cromwell is dit gelijk de kans om diegenen die zijn oude baas Wolsey hebben vernederd, samen met Anna Boleyn, op te ruimen. De methodes van Cromwell zijn harder dan de vorige keer, de gevolgen voor zijn tegenstanders ook. Dat is knap gedaan van Mantel, die Cromwell in twee romans tijd laat groeien van een onervaren leerling, via een opportunistisch diplomaat en zakenman, naar een nietsontziende machtswellusteling.
Een krachtmeting van allure
Heb ik nu het plot verklapt? Ja. Maar de geschiedenis Henry VIII, Katharina van Aragon, Anna Boleyn, Jane Seymour en zo door, en zo door, was toch al bekend. Mantel kiest het perspectief van Cromwell en dat is een verrassende invalshoek. Wat de romans tot een geweldige leeservaring maakt, zijn de ferme krachtmetingen tussen de personages. Zeker als je het wat taaie hoofdstuk 2 van Wolf Hall eenmaal bent doorgekomen. De vorm die Mantel heeft gekozen is proza, maar op veel momenten lijken Wolf Hall en Het boek Henry meer op toneel. Met gesprekken vol steken onder water en het type humor met gevoel voor understatement waarop de Engelsen patent hebben. Mantel won voor beide boeken de Man Booker Prize. Dat is twee keer goed gezien van de jury. Ik kan niet wachten op deel 3.
Vertaling: Ine Willems
Lees meer over Hilary Mantel
- Hilary Mantel bij The Guardian over de bewerking van de romans over Thomas Cromwell voor het toneel.
- Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap – de drie romans van Hilary Mantel over de Franse revolutie.