Eerder schreef Jaap Robben kinderboeken en poëzie en dat is te merken als je Birk leest. Robben zet de hoofdpersoon Mikael zowel op 8-jarige als 15-jarige leeftijd overtuigend neer. In directe, rake zinnen schetst hij het beeld van een verveelde jongen, eenzaam op een eiland, gevangen in een dagelijks leven waarin nauwelijks iets gebeurt. Dit zonder dat het verhaal zelf traag of vervelend wordt. Dat is knap.
Schuldgevoel om verdwenen vader
Birk, de vader van Mikael, is verdwenen. Mikael weet wat er is gebeurd, maar zwijgt daarover. Zijn schuldgevoel en verdriet zijn te groot om de waarheid onder ogen te zien. Mikael woont met alleen zijn moeder en buurman Karl op een eiland ergens tussen Noorwegen en Schotland. Het isolement waarin hij opgroeit is groot. Een meeuw en haar kuiken zijn zijn belangrijkste metgezellen. Voor zijn moeder is Mikael vooral een middel om haar eigen tekort aan aandacht en troost te bevredigen. Het resultaat is een verstikkende relatie die explosief wordt als Mikael in de puberteit raakt.
Kinderen in een volwassenenwereld
Effectbejag ligt op de loer met een jeugdig hoofdpersonage in een roman voor volwassenen. We kennen de formule inmiddels. Een kleine jongen (of klein meisje) moet zich door een of meerdere dramatische gebeurtenissen veel te vroeg, veel te volwassen gedragen. Zijn eigen gedachten en fantasie zijn het enige wapen tegen de boze wereld van volwassenen. Die wereld van de volwassenen treedt de hoofdpersoon bovendien met zijn eigen kinderlogica tegemoet. Hij verbaast zich over zaken die de volwassenen om hem heen als vanzelfsprekend beschouwen, maar hij kent tegelijkertijd ook simpele oplossingen voor problemen waarmee volwassenen het zo moeilijk hebben. Het oervoorbeeld van zo’n roman is Kees de Jongen van Theo Thijssen uiteraard.
Birk overstijgt het effectbejag
Zo’n opgroeiend kindje als hoofdpersoon staat al snel garant voor positieve reacties van lezers. Want iedere gedachte van zo’n manneke lijkt zo verrassend wijs. Alles is zo grappig. En zo herkenbaar ook. Zeker als er nog wat prullaria voorbij komen die typerend zijn voor een decennium waarin we zelf jong waren. Een recent voorbeeld van een roman die om die reden veel te gemakkelijk veel te veel positieve reacties ontving, is Havik van Marco Kamphuis, ook besproken op deze website. Birk overstijgt dit effectbejag gelukkig. De roman is weliswaar niet van het kaliber Kees de jongen, maar aangrijpend is het verhaal zeker.
Over grenzen
De spanning in Birk zit onderhuids. In het verdriet van de jongen en zijn beklemmende eenzaamheid. In de relatie tussen hem en zijn moeder. Als opgroeiende puber onderzoekt hij zijn gevoelens, gedrag en de grenzen van intimiteit. Maar heeft hij alleen zijn moeder en wat meeuwen om daarmee te experimenteren. Hij verkent zijn grenzen en walgt van zichzelf als hij daarin te ver gaat. Zo ook de lezer. Maar dat is pubergedrag. Echt walgelijk is het gedrag van de moeder, die haar verantwoordelijkheid als volwassenen niet neemt en haar zoon gebruikt om haar eigen behoefte aan aandacht zeker te stellen.
Scherp en beklemmend
Robben heeft met Birk bewezen dat hij de lezer kan raken. Zonder een vals wat-zijn-kinderen-toch-wijze-grappige-wezentjes-motief. Zonder allerlei spectaculaire plotwendingen. Maar door stilistisch scherp te schrijven en daarmee de beklemmende wereld waarin de hoofdpersoon gevangen zit op de lezer over te brengen.
Meer informatie over Birk en Jaap Robben
- een filmpje met Jaap Robben: