Twee broers in Calcutta. De ene heet Subhash. De andere heet Udayan. In hun jonge jaren zijn ze onafscheidelijk. Later groeien ze uit elkaar. Udayan, altijd al de meest daadkrachtige van de twee, gaat bij het maoïstische verzet van de Naxalites. Subhash vertrekt voor studie naar Amerika. Daar hoort hij dat zijn broer is gedood door de Indiase politie. Een gebeurtenis die zijn leven blijvend verandert.
Nieuwe geschiedenis voor ons
Net als De zoon van Philipp Meyer speelt Twee broers van Jhumpa Lahiri op een plek waarvan maar weinigen van ons de geschiedenis kennen. In de roman van Meyer keken we vanuit het perspectief van de familie McCullough naar de geschiedenis van Texas tussen 1836 en nu. Tegelijkertijd kregen we een interessant inkijkje in de cultuur van de Comanche-indianen. In de roman van Lahiri maken we kennis met de roerige jaren ‘60 in West-Bengalen en leren we meer over de invloed van traditionele Indiase familiebanden op ieders leven.
Het gebied als personage
Het grote verschil tussen beide romans? Bij Lahiri is de geschiedenis vooral achtergrond bij de andere thema´s die aan bod komen, bijvoorbeeld: leven met dood door schuld, leven met een man die niet je grote liefde is, leven als migrant en zo door. India en later Amerika zijn de achtergrond voor het verhaal, plekken waar gebeurtenissen zich afspelen. Vergeleken met bijvoorbeeld Texas in de roman van Meyer zijn de locaties in Twee Broers zelf veel minder onderdeel van het verhaal zelf. Het boek is ook niet echt een roman over de Naxalites of West-Bengalen. Het is vooral een verhaal over hoe de keuze van één persoon het leven van andere mensen in zijn omgeving blijvend beïnvloedt. Hoe ver weg die anderen ook zijn in afstand of tijd.
Tijd voor wat filosofen: roept u maar!
Hoe interessant het hoofdthema in eerste instantie ook mag klinken, Twee broers is vooral een gemiste kans. Dat komt doordat Lahiri geen duidelijke keuze maakt tussen de vele onderwerpen en personages. De roman gaat daardoor alle kanten op. En veel erger nog: de roman staat vol met verhaalvulling, informatie zonder dramaturgisch doel. Gauri, een van de personages van Twee Broers gaat filosofie sturen. Dus komt er een hele rits namen van filosofen en boeken voorbij. De roman wordt gepresenteerd als literatuur, dus je verwacht dat de gedachten van die genoemde filosofen dan ook aan bod komen in Twee broers, al dan niet weerspiegeld in het leven van de personages, of als onderdeel van het hoofdthema. In ieder geval verwacht je dat de schrijfster iets doet met de informatie die ze ons geeft. Maar niets van dat alles. Het blijft een rijtje namen.
Overbodige informatie? Een voorbeeld!
Gauri schrijft een essay met daarin een vergelijking tussen Nietzsches en Schopenhauers begrip van circulaire tijd. Interessant toch? We lezen dat ze het essay eerst met de hand heeft geschreven. Daarna heeft ze het overgetypt. Dit deed ze aan de keukentafel. Ze is er tot in de ochtend voor opgebleven. Het essay is maar liefst veertig pagina´s lang in plaats van de gevraagde tien. Heel erg interessant inderdaad. Maar wat staat er eigenlijk in het essay? We komen het niet te weten. Dat is jammer, zeker omdat volgens de docent van Gauri eruit blijkt dat ze Hegel goed heeft begrepen. En dat is opmerkelijk in een essay over Schopenhauer, omdat die Hegel een grote charlatan vond. Nu sluit dat uiteraard niet uit dat je juist in een essay over Schopenhauer Hegel goed uit kunt leggen. Want misschien had Schopenhauer wel zo´n hekel aan Hegel omdat hij als een van de weinigen enig idee had waar de man over sprak. Of zit het begrip van Hegel vooral in de passages over Nietzsche. Of heeft Gauri het filosofische kader voor haar vergelijking op het werk van Hegel gebaseerd. Ik sluit niets uit, maar als je het onderwerp aansnijdt, vertel ons arme, ongeschoolde lezers dan ook hoe of wat. En, extra plusplunten, laat de inhoud van zo´n essay dan een theoretisch centrum zijn voor de thematiek in de roman. Dat lijkt me in ieder geval een stuk interessanter dan de mededeling dat het essay aan de keukentafel is geschreven.
Wat extra drama? Daar is een concentratiekamp
Nog een voorbeeld van overbodige verhaalvulling. De filosofiedocent die zo te spreken is over het essay van Gauri, heeft in een concentratiekamp gezeten. Waarom heeft Jhumpa Lahiri daarvoor gekozen? Komt dat terug in zijn levenshouding? Weerspiegelt dat het leven van de andere personages? Sluit dat aan bij de thematiek van het boek? Ik heb het niet kunnen achterhalen. Ik heb wel een vermoeden: concentratiekampen zijn namelijk erg. Heel erg. Echt heel erg erg. En mensen die ze hebben overleefd en daarna een leven hebben opgebouwd, zijn op z’n minst dapper. Heel dapper. En misschien ook wel wijs. Heel wijs. Dus een concentratiekampoverlevende is een ideaal personage om gemakkelijk wat extra drama in je boek te krijgen. Met, als je verder niets met dat gegeven doet, wat mij betreft de nadruk op: gemakkelijk. Heel gemakkelijk.
Slechte literatuur
Maken die vele passages met overbodige informatie van Twee broers slechte literatuur? Ja. Want goede literatuur is meer dan een familiegeschiedenis ´en-toenen´. Hoe aangrijpend die geschiedenis ook is. In goede literatuur draagt de vorm bij voorkeur bij aan de betekenis van het verhaal. En misschien, heel misschien, zit er soms een mus op het dak zonder dat ie er later vanaf wordt geschoten, maar er komt zeker geen hele ark van Noach voorbij varen zonder dat we ooit een van die dieren nog eens terugzien. Dat laatste past alleen in goede komedie. Is Twee broers daarmee een slecht boek? Voor mij wel, want ik besteed mijn tijd liever aan goede literatuur. Maar al die duizenden leesclubvrouwen in ons land die liever met familiegeschiedenissen, hoe slecht of goed geschreven ook, meeleven dan literatuur lezen, vinden Twee broers vast een prachtig boek. Dat is hun goed recht, maar als ze het goede literatuur noemen, kom ik in opstand.
Mijn goede wil
Omdat ik ook wel begrijp dat de kassa’s van boekwinkels alleen dankzij die leesclubvrouwen en hun liefde voor boeken als Twee broers soms nog open en dicht gaan, help ik ze graag met een link met verdiepende vragen. Het is wel in het Engels. En omdat ik zelf ook al jaren lid ben van een leesclub en heel graag mijn goede wil toon, heb ik zelf ook een aantal vragen opgesteld. Volgens de beste leesclubtradities:
- Heb je zelf in het buitenland gewoond? Of in een vreemde stad? Of in een dorp verderop? Kun je je herkennen in het gevoel dat Subhash en Gauri in Amerika hebben?
- De filosofiedocent van Gauri heeft in een concentratiekamp gezeten. Wat voegt dat toe aan het verhaal? Had hij ook een Peruaanse volkszanger kunnen zijn?
- Welke namen van filosofen ken jij allemaal?
- Heb je zelf ook wel eens een terroristische aanslag gepleegd? Zo ja, hoe kijk je daar nu op terug?
- Heb je ook een relatie gehad waarbij je partner weg is gegaan? Wie zijn schuld was dat?
Veel leesplezier!