Een kleine, hechte gemeenschap. Broeierig einde van de zomer. Schaamtevolle gevoelens van lust. Wettelijk gezag op grote afstand. Geheimen ontmoetingen in de nacht. En de aankomst van drie vreemdelingen. Dit alles in Oogst van Jim Crace de opmaat naar een dramatische reeks gebeurtenissen.
Is Hugo Claus terug?
Als je deze thematische omschrijving van Oogst van Jim Crace leest, zou je haast denken dat Hugo Claus uit het dodenrijk is wedergekeerd en onder een Engels pseudoniem verder schrijft. Met een welgemeend eerbetoon aan Stijn Streuvels in dit geval. Want in Oogst speelt ook de liefde voor het door seizoenen gedomineerde leven en werk van de landarbeider een belangrijke rol. Net als de staat van de velden en gebouwen. Deze vergelijking met bekende Nederlandstalige schrijvers is extra verleidelijk omdat de naam Jim Crace in ons taalgebied weinig mensen iets zal zeggen. Terwijl hij in Engeland al sinds de jaren zeventig een gevierd schrijver is.
Haat, angst en schuldgevoel
Oogst speelt zich af in een kleine zelfvoorzienende gemeenschap in Engeland, in een tijd waarin de feodale machtsverhoudingen nog sterk waren. Op de laatste dag van de oogst arriveren er drie vreemdelingen in het dorp, twee mannen en een vrouw. Die avond brandt een van de opslagschuren van de landheer af. De drie vreemdelingen krijgen de schuld, worden kaalgeschoren en de twee mannen moeten een week aan de schandpaal doorbrengen. Haat, angst en schuldgevoel zetten vervolgens een reeks dramatische gebeurtenissen in gang. Een van de mannen overlijdt aan de schandpaal, de landheer meldt nieuwe, vergaande plannen voor het dorp en het paard van de landheer wordt doodgestoken. Het is het begin van een week die het leven van de dorpsbewoners definitief verandert.
Opgekropte spanning
De verhaallijn van Oogst is misschien niet bijster origineel. De aankomst van een vreemdeling als opmaat naar een reeks dramatische gebeurtenissen is een dankbaar motief voor veel romans en films. Des te knapper is het dat Crace van Oogst een fascinerende roman heeft weten te maken. Bijna vanaf de eerste bladzijde voel je als lezer de opgekropte spanning. Samen met de hoofdpersoon, Walter Thirsk, voorzie je dat er iets ‘ergs’ gaat gebeuren; maar net als Walter kun je alleen maar gissen naar de precieze invulling van dat ergs en het tijdstip wanneer de ramp zich zal voltrekken. En wie zorgt er voor het gevaar? De vreemdelingen, de landheer of de dorpelingen zelf?
De buitenstaander
Crace bereikt deze spanning door ons in het hoofd van Walter gevangen te houden. Walters perspectief is ons perspectief. We zien en weten niet meer dan hij. En omdat hij op latere leeftijd in het dorp is komen wonen en nog steeds niet echt is opgenomen in de gemeenschap, weten hij en wij veel dingen niet. Naar de ware gedachten, motieven en gevoelens van de mensen om hem heen blijft het gissen. Dat gissen is overigens een belangrijke overlevingsstrategie voor Walter. Hij probeert de gebeurtenissen te voorspellen om zijn eigen toekomst veilig te stellen. Maar dat is lastig in een wereld die heel erg snel verandert. Walter handelt dan ook vaker niet dan wel. Of maar half.
Tijdloos
Crace heeft in Oogst de naam van het dorp en het jaartal van de gebeurtenissen bewust niet specifiek gemaakt. Hij wilde een tijdloos boek schrijven, dat ook als spiegel kan dienen voor onze tijd. In een wereld die sneller verandert dan ooit, groeit de onzekerheid over de toekomst en de angst voor het onbekende. Die onzekerheid en angst vormen vervolgens een eigen dynamiek. De gevolgen daarvan kunnen dramatisch zijn. In Oogst zorgen de onzekerheid en angst niet alleen voor veel persoonlijk leed, ze versnellen de veranderingen juist ook nog eens.
Vertaling: Regina Willemse