Lize Spit – Het smelt

Aan het begin van Het smelt zit Eva de Wolf in haar auto. Ze gaat naar een feestje in haar geboortedorp Bovenmeer. In de kofferbak ligt een grote klomp ijs. Dat ijs gaat smelten, zoals de titel van de roman al verraadt. Dit smelten gaat langzaam en dat is precies wat Eva wil. Want later die dag heeft ze het ijs nog nodig om aan haar oude dorpsgenoten een duidelijke boodschap af te geven.

Langzaam leren we meer

In overeenstemming met dit langzaam smeltende ijs, vertelt Lize Spit ons klein beetje bij klein beetje hoe de dag van Eva verder verloopt. Dit verhaal wisselt Spit af met herinneringen van Eva aan haar jeugdvriendschap met Laurens en Pim. Een vriendschap die in de zomer dat ze ongeveer veertien jaar oud zijn na een verschrikkelijke gebeurtenis eindigt. Een derde verhaallijn in Het smelt gaat over de thuissituatie van Eva, met een alcoholistische moeder, een onmachtige, suïcidale vader, een door de natuur geobsedeerde oudere broer Jolan en een dwangneurotisch kleiner zusje Tesje.

Drie interessante verhaallijnen

Misschien vertelt Lize Spit deze verhalen net iets te traag. Zeker tegen het einde van de roman weet je zo ongeveer wel hoe een en ander gaat eindigen. Ook omdat je het raadsel, dat een belangrijke rol speelt in het verhaal van de veertienjarige Eva en de actuele tijd in de roman, dan waarschijnlijk zelf wel hebt opgelost. Toch blijft het ongelooflijk knap hoe Spit drie verhaallijnen met elkaar verweeft en ze toch in ieder geval lange tijd alle drie interessant weet te houden.

Humor als wapen

Humor is een van de middelen waarmee Lize Spit de aandacht van de lezer weet vast te houden. Veelal door absurditeiten, vaak vertelt als terloopse opmerkingen binnen een zin. Een lukraak voorbeeld is de veranda die geen veranda is, maar “een kamer die vader zo was gaan noemen, omdat mama er altijd een had gewild”. Een enkele keer neemt Spit wat meer tijd om een absurde situatie nog grotesker te maken. Zoals in het hoofdstuk waarin moeder het hoofd van Tesje insmeert met mayonaise tegen hoofdluizen.

Totdat het lachen je vergaat

Misschien vind je dit tweede voorbeeld al minder grappig. Ook omdat Tesje, half kaal en nog steeds onder de hoofdluis, de dagen erna met een pet op naar school moet. Dit past goed bij de manier waarop Spit de lezer de roman inzuigt. De absurditeiten worden steeds minder leuk en steeds schrijnender. Daarin lijkt Het smelt op De helaasheid der dingen van Dimitri Verhulst. Ook in die roman zijn de ‘gekke fratsen’ van de alcoholistische en onmachtige volwassenen lange tijd erg vermakelijk, totdat je steeds beter beseft wat voor een vernietigend effect dat gedrag heeft op de kinderen.

Volwassenen en hun verantwoordelijkheid

In De helaasheid der dingen zorgt oma er via jeugdzorg voor dat de hoofdpersoon uit de ontwrichtende invloed van zijn dronken vaders en ooms wordt gehaald. In Het smelt grijpen de volwassenen niet in. Juf Emma zoekt toenadering tot Eva, maar Eva durft haar zwarte gedachten en zorgen niet met de juf te delen. Ook de moeder van Laurens lijkt zich het lot van Eva aan te trekken. Maar als Eva haar opzoekt op het moment dat ze haar meer dan ooit nodig heeft, kiest ze voor haar zoon. Uiteindelijk gaan Jolan, Eva en Tesje zelf hulp halen. Voor Tesje dan. Eva, die er op dat moment ook uiterst beroerd aan toe is, kan of durft zelf niet om hulp te vragen.

Als we zwijgen, bestaat het misschien ook niet

Bovenmeer is zo’n dorp dat ook in een roman van Hugo Claus had kunnen voorkomen. Een dorp waar iedereen elkaar kent. Een dorp dat te klein is om geheimen voor elkaar te kunnen bewaren. Iedereen weet of kan vermoeden wat er zich achter de verschillende voordeuren afspeelt. Iedereen roddelt er ook over. Maar niemand grijpt in als zaken daadwerkelijk uit de hand dreigen te lopen. Waarschijnlijk verdraagt zo’n kleine gemeenschap het niet als mensen elkaar wel op hun gedrag aanspreken. Uiteindelijk ben je altijd weer op elkaar aangewezen.

Grote stappen

(Let op, in deze alinea verklap ik de (misschien toch al niet verrassende) ontknoping.)

Uiteindelijk loopt het slecht af met Eva. In haar jeugd en ook op de dag dat ze met een klomp ijs op pad gaat. De stap die ze die laatste dag neemt is wel erg groot. Dat ze wrok koestert tegen haar oude dorpsgenoten omdat iedereen altijd maar de andere kant opkijkt, snap ik. Dat ze voor het leven getekend is en het nooit echt gelukt is een eigen leven op te bouwen, snap ik ook. Maar zelfmoord als boodschap? En dan op zo’n omslachtige manier? Het is verhaaltechnisch een mooie vondst, maar ik vind het niet echt passen bij de Eva die ik als lezer in meer dan vierhonderd pagina’s heb leren kennen.

Een geweldig debuut

Het smelt is al met al dan ook geen perfecte roman, maar het is zonder twijfel een knap gecomponeerde, originele en uiterst beklemmende roman. Het is een roman ook die veelvuldig geprezen is. In recensies en door het publiek. Zo kozen de lezers van NRC het tot hun favoriete boek van 2016. Het smelt won ook de Bronzen Uil voor het beste debuut. Dat lijkt me terecht.

Meer informatie over Het smelt van Lize Spit

• www.lizespit.be/bio.html
• ‘Het Smelt’ van Lize Spit wint de NRC Boekenwedstrijd
• Geen moment verveling bij Spits debuut in NRC
• Het Smelt van Lize Spit wint De Bronzen Uil 2016 op Knack.be

Niet iedereen is positief:

• De miserie van 100.000 lieve lezers.