Between the world and me (Tussen de wereld en mij) bestaat uit drie brieven van Ta-Nehisi Coates aan zijn zoon Samori. Ze zijn een waarschuwing: pas op je lichaam. Niemand anders doet dat voor je en het lichaam van een zwarte burger is in de Verenigde Staten continu in gevaar. Het land is gebouwd op de vernietiging van zwarte lichamen. En het land gaat er nog altijd mee door.
Michael Brown
De directe aanleiding voor Coates’ eerste brief is het besluit van de Amerikaanse autoriteiten om Darren Wilson, de agent die op 9 augustus 2014 Michael Brown doodschoot, niet te vervolgen.
Brown had cigarillo’s gestolen en na een worsteling schoot Darren Wilson twaalf keer op hem. Twaalf keer! Op een ongewapende man. De Amerikaanse justitie vindt dit zelfverdediging en Wilson wordt niet vervolgd. De agent ontving wel vele doodsbedreigingen, alsook steunbetuigingen en financiële giften.
Een waarschuwing
De zoon van Coates gaat teleurgesteld naar zijn kamer als hij het nieuws over Darren Wilson heeft gehoord. Coates volgt hem later. Niet om zijn zoon te troosten, maar om hem te waarschuwen en hem op te dragen op zijn lichaam te passen. Die les vindt Coates belangrijker voor zijn zoon dan geruststellende woorden. Zelf heeft hij ook zijn hele leven op zijn lichaam moeten passen. In de straten van Baltimore waar hij opgroeide bijvoorbeeld. Wel of geen oogcontact maken? Stoer doorlopen of omlopen? Iedere keuze kon de verkeerde zijn en een flink pak rammel van oudere jongens betekenen. Of veel erger.
Overal angst
Op school was het niet veel beter. Ook daar moest Coates ieder moment van de dag letten op wat hij zei en deed. Zodra hij, om wat voor reden dan ook, uit de gratie van de leraren zou vallen en de school zou moeten verlaten, zou hij volledig overgeleverd zijn aan de gewelddadige wetten van de onveilige straten. En zo balanceerde hij continu tussen de hardheid van de straat en de zachte correctheid op school. Eén moment waarin hij die rollen per ongeluk omdraaide, kon letterlijk het einde van zijn lichaam betekenen.
“Fail in the streets and the crews would catch you slipping and take your body. Fail in the schools and you would be suspended and sent back to those same streets, where they would take your body.”
Het vrije leven op de universiteit
Coates bloeit op als hij gaat studeren op Howard University, mede dankzij de campus daar met de naam The Mecca: een ‘machine gemaakt om de donkere energie van alle Afrikaanse mensen te vangen, te concentreren en weer te injecteren in de lichamen van de studenten’. Hij leert een diversiteit aan zwarte mensen kennen van wie hij het bestaan voorheen niet kon vermoeden. En hij heeft er de kans te lezen, te denken, vragen te stellen en zichzelf op die manier beter te leren kennen. Bovenal is er hij er veilig. En hij leert er de zachte, warme kant van liefde kennen.
De dreiging buiten
Maar hoe prettig de wereld op de universiteit ook is, buiten de campus blijft de wereld een bedreiging. De kans door geweld om het leven te komen is in de Verenigde Staten voor zwarte mensen enorm veel groter dan voor mensen die zichzelf wit noemen. Dit geldt ook voor geweld gelegitimeerd door de staat in de vorm van politiekogels. Ook zijn vriend Prince Jones merkt dit. Hij wordt, ongewapend, door een agent zes(!) keer beschoten. De agent verklaarde later dat dit een ongeluk was en dat hij dacht dat Prince Jones een verdachte was. Zo’n beetje de enige overeenkomst tussen die verdachte en Prince Jones was hun zwarte lichaam. Ook deze agent wordt niet vervolgd.
De dromers wakker schudden
Deze feiten passen niet goed bij het zelfbeeld dat veel Amerikanen van zichzelf hebben. Het nobelste land ter wereld. Het land waar iedereen gelijk is. De brieven in Between the world and me zouden ‘witte dromers’ wakker moeten schudden. In hun beschermd leventje in New York, afgeschermd van al het geweld, is het gemakkelijk te geloven dat je leeft in een racismevrije samenleving. Maar de werkelijkheid is anders.
Wit als geloof
Coates spreekt in Between the world and me over mensen die geloven dat ze wit zijn. Ooit was een groot deel van die zelfbenoemde witte mensen namelijk Italiaan, Duitser, Ier en zo door. Ze waren vreemd, anders en werden daarom als gevaarlijk gezien. Tegenwoordig noemen ze zich allemaal wit en bepalen ze hun identiteit op basis van het geloof in hun huidskleur. Het automatisch gevolg daarvan is dat mensen met een andere huidskleur per definitie ‘de ander’ zijn en er niet bij horen. Sterker nog, het is dankzij het molesteren van die ander dat de witte mens zich wit voelt:
“As for now, it must be said that the process of washing the disparate tribes white, the elevation of the belief in being white, was not achieved through wine tastings and ice cream socials, but rather through the pillaging of life, liberty, labor, and land; through the flaying of backs; chaining of limbs; the strangling of dissidents; the destruction of families; the rape of mothers; the sale of children; and various other acts meant, first and foremost, to deny you and me the right to secure and govern our own bodies.”
Met lege handen
De combinatie van een fundamenteel onderscheid tussen witte en andere lichamen en de rotsvaste overtuiging te leven in het nobelste land ter wereld waarin iedereen gelijk is, is een levensbedreigende combinatie voor iedereen die niet tot die witte groep hoort. Coates biedt geen simpele oplossingen voor dat probleem. Hij staat zelfs met lege handen. Hij weet, en wil dat zijn zoon weet, dat hij zijn zoon niet kan beschermen. Hij kan hem alleen op het hart drukken op zijn lichaam te passen. En hem waarschuwen voor het geloof dat het beter wordt. Hoop is misschien een prettig gevoel, maar ook gevaarlijk omdat je misschien onoplettend wordt.
Persoonlijke brieven
Dat Between the world and me bestaat uit persoonlijke brieven vind ik een grote kracht van het boek. Niet nog meer cijfertjes. Niet nog meer historische achtergrond of sociaal onderzoek. Maar simpelweg het verhaal wat het betekent om met een zwart lichaam in een land te wonen, waar het onderscheid tussen wit en zwart een keiharde dagelijkse fysieke bedreiging voor je is. Zonder dat je daar iets tegen kunt doen. Hoe hoog je opleiding ook is. Hoe gewaardeerd je bijdrage aan de samenleving ook is. Want heb je een zwart lichaam, dan kan er altijd een politieagent opduiken die ongestraft zijn wapen op je leegschiet. En zo’n agent hoeft geen overtuigd racist te zijn om een zwart lichaam als fundamenteel bedreigender te interpreteren dan een wit lichaam. De agent die Prince Jones doodschoot had zelf een zwart lichaam.
Humanistisch ideaal
Wat mij verder erg trof in Between the world and me is het sterk humanistisch ideaal dat door alle scherpe analyses, beklemmende verhalen en harde waarschuwingen aan zijn zoon blijft doorklinken. Coates laat die hoge morele maatstaf, waarvan Amerikanen denken dat ze eraan voldoen, niet los:
“I propose to take our countrymen’s claims of American exceptionalism seriously, which is to say I propose subjecting our country to an exceptional moral standard.”
Die hoge morele standaard, waarin we, in mijn woorden, allemaal mensen zijn voor elkaar, zonder in- en uitsluitende verdere definities, is het uitgangspunt van Coates’ hele betoog. Uiteindelijk gaat het niet om zwart tegen wit, maar om mens zijn. Een mooi voorbeeld daarvan is het door Coates geciteerde antwoord van Ralph Wiley op een vraag van Saul Bellow wie dan wel de Tolstoy van de Zulu’s mag zijn:
“Tolstoy is the Tolstoy of the Zulus […] Unless you find a profit in fencing off universal properties of mankind into exclusive tribal ownership.”
De vraag steeds scherper
Ook de manier waarop Coates zijn hele leven zijn eigen ideeën blijft onderzoeken en ter discussie stellen, is bewonderenswaardig. Hij heeft in zijn leven zijn opvattingen meerdere keren moeten bijstellen. En ook nu heeft hij dus nog geen bevredigende antwoorden of oplossingen gevonden, maar zijn vragen en analyses zijn wel steeds scherper geworden. En dat levert, voor mij, nieuwe belangrijke stelregels op. Bijvoorbeeld: racisme is niet het kind van rassenonderscheid, maar de basis ervan.
Coates voor mij
Between the world and me is een moedig boek dat enorme indruk op me heeft gemaakt. Het is goed dat Coates de brieven heeft uitgegeven. Daarmee heeft hij ook mijn blik op de wereld aangescherpt. Het allesbepalende verschil is uiteraard dat het gebrek aan oplossingen voor mij (man – lichte huidskleur – al aardig richting vijftig – goede opleiding – nooit honger of oorlog gekend – levend in Europa) fysiek gezien een stuk minder bedreigend is dan voor zijn zoon of hemzelf.
Meer informatie over Between the world and me
- Durf radicaal te zijn, waarom Nederland Ta-Nehisi Coates nodig heeft – Arjen van Veelen in De Groene Amsterdammer, 2 september 2015.
- Black lives matter, uitzending van Tegenlicht 4 december 2016.