Deel 1 van Een veiliger oord, Vrijheid, eindigt vlak voor de bestorming van de Bastille. In deel 2, Gelijkheid, staan de revolutionairen voor de vraag: wat nu?
Wat willen we eigenlijk?
De geest is aan het begin van Gelijkheid weliswaar uit de fles, maar over hoe die geest zich in het wereldlijke leven moet ontplooien ontstaat al snel ruzie. Een monarchie met beperkte macht voor de koning of de koning helemaal weg? Deze ruzies leiden als snel tot chaos, waardoor het gevaar ontstaat dat conservatieve krachten de oude machtsverhoudingen weer in ere weten te herstellen. Deze dreiging, en dus de noodzaak het momentum vast te houden, stuwt de revolutionairen voort.
Verder met hervormingen
Nu, meer dan tweehonderd jaar later, zien we de periode tussen 1789 en 1792 als de opmaat naar de terreur waarin de revolutie zou eindigen. Voor de hoofdrolspelers in Een veiliger oord, Danton, Desmoulins en Robespierre was die uitkomst nog ongewis. Ze hadden geen idee of ze de dag van morgen zouden halen. Het enige dat ze wisten was dat ze er alles aan wilden doen om te voorkomen dat de geschiedenis hun eerdere spanningen teniet zou doen. Politiek wilden ze hun invloed houden en uitbreiden. En maatschappelijk wilden ze profiteren van de mogelijkheden die ontstonden doordat iemands afkomst niet meer de allesbepalende factor was voor diens carrière.
Chaos, opwinding en angst
Het is dankzij haar grote vertelkracht dat Hilary Mantel ons ook in deel 2 van Een veiliger oord, midden in die tijd weet te plaatsen. De personages zijn onzeker en leven vooral in tijden van chaos. Alles lijkt mogelijk, zolang je maar de juiste allianties smeedt en zorgt dat je de macht van het getal van het volk aan je zij hebt. Tegelijkertijd loert het gevaar overal. Medestanders worden vijanden, gevaarlijker nog dan de oorspronkelijke tegenstanders. Iedereen kan ineens tot ‘vijand van het volk’ worden verklaard en uit zijn huis worden gehaald om op het schavot te eindigen. Het is een wereld waarin de regels continu veranderen. Dat biedt kansen, maar één verkeerd geplande actie, één onderschatte vijand en je hoofd gaat diezelfde avond op een staak door de stad.
De vorm vertelt mee
De onzekere en chaotische tijd waarin de personages leven, wordt weerspiegeld in de manier waarop Mantel het verhaal vertelt. Veel perspectiefwisselingen met wisselende vertelvormen. We volgen de gebeurtenissen niet alleen via het perspectief van de hoofdrolspelers, ook hun vrouwen, tegenstanders en andere personages schuiven zichzelf in de roman naar voren. Soms duurt het even voordat je weet wie er aan het woord is. En het dagelijkse leven verdringt het politieke leven regelmatig naar de achtergrond. Vrouwen bevallen, het huis moet ingericht, er zijn eters, kinderen en minnaars en minnaressen. Het beeld is duidelijk: voor de personen die voor ons ‘de mannen (en enkele vrouw)’ van de revolutie waren, was diezelfde revolutie een belangrijk, maar niet het enige aspect van hun leven. Overigens zijn die passages buiten het revolutionaire leven wel de minst interessante in de roman. Mantel is op haar sterkst als ze haar personages onderdompelt in politieke gekonkel, geroddel en bot machtsvertoon.
De drie delen van Een veiliger oord
De oorspronkelijke uitgave, A greater place of safety, was één boek. In Nederland verschijnt deze roman, die Mantel in de jaren ‘70 schreef en pas in de jaren ‘90 gepubliceerd kreeg, dus in drie delen, met de voor hand liggende ondertitels: Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. Op de website Boeken VPRO staat een ontmoeting tussen Maarten Westerveen en de vertaalster Ine Willems. Willems geeft daarin aan dat de indeling in drieën vooral een praktische reden had: het voorkomt een roman van ruim 900 pagina´s en een nekhernia voor de lezer. Ongetwijfeld spelen er ook commerciële motieven voor de uitgever mee.
De gezichten van de revolutie
Feit is dat de driedeling goed uitpak. In deel 2 krijgen de drie hoofdpersonages steeds meer een eigen gezicht. Desmoulins is de volksmenner en woordkunstenaar. Met zijn propaganda weet hij zijn vijanden te raken, maar daarbij lijkt hij regelmatig geen ander doel te hebben dan zijn talenten zoveel mogelijk te laten zien. Het is Danton die inhoud geeft aan de retorische kunsten van Desmoulins. Danton op zijn beurt is de handelaar, zowel in politiek als zakelijk opzicht; hoe de revolutie ook eindigt, voorlopig is deze goed voor zijn portemonnee. Robespierre ten slotte is de stille theoreticus, recht in leer, devoot bijna. In deel 1 werd hij door de buitenwereld nog genegeerd, maar in deel 2 groeit zijn aanhang en begint hij steeds meer de lieveling van het volk te worden.
Wordt vervolgd
Broederschap, deel 3 van Een veiliger oord, verschijnt in oktober. Als lezer weet je al hoe de revolutie afloopt en begrijp je dat het cynisme van die ondertitel afspat. De revolutionairen, ooit verenigd in de vraag ‘wat willen we niet?’, raken tot het bot verdeeld als ze het antwoord zoeken op de vraag: ‘wat willen we dan wel?’ Maar zoals bij zoveel historische romans zit de meerwaarde niet in nieuwe kennis van de feitelijke zaken, maar in de mogelijkheid jezelf even te kunnen onderdompelen in de wereld van die tijd. Uiteraard wordt je blik daarbij altijd bepaald door de ogen van de schrijver en zijn personages. Bij de romans van Hilary Mantel is dat vooral een feest. Dat geldt voor de twee al verschenen delen van de trilogie over Thomas Cromwell en Henry VIII, het is zeker ook waar voor Mantels boeken over de Franse Revolutie. Laat de herfst en deel 3 maar komen.
Vertaling: Ine Willems
Meer informatie
- recensie deel 1: Een veiliger oord, Vrijheid van Hilary Mantel
- recensie deel 3: Een veiliger oord, Broederschap van Hilary Mantel