Met Broederschap is de trilogie Een veiliger oord (A Place of Greater Safety) van Hilary Mantel compleet. Mantel is erin geslaagd de Franse Revolutie levendig en meeslepend weer te geven en heeft in ieder geval mijn belangstelling voor revoluties in het algemeen en de Franse in het bijzonder flink aangewakkerd.
De ingrediënten van een volksopstand
Volksopstanden laten zich moeilijk voorspellen. Een aantal ingrediënten komt echter vaak terug. De samenleving komt onder spanning te staan doordat oude sociale en maatschappelijke structuren oplossingen voor modernere problemen in de weg zitten. Als het volk daarbij ook nog te lang, te veel honger leidt, kan de vlam ieder moment in de pan slaan. De massa komt in opstand. Niets is meer heilig, niemand is meer veilig. De explosie van geweld stopt dan pas als dezelfde massa de chaos en het vele geweld moe wordt en weer verlangt naar rust en regelmaat. Degene die op dat moment een laatste draai aan de gebeurtenissen weet te geven en de macht naar zich toe weet te trekken, bepaalt voor een belangrijk deel het beeld over die periode in de geschiedenisboeken: tijdelijke opstand van malloten, revolutie van dapperen of een combinatie van beide.
Onvoorspelbare revoluties
Op dit moment (2015) hebben we geen idee wat de Arabische lente ons nog gaat brengen. Wellicht waren de afgelopen jaren een eerste opmaat tot een veel grotere, misschien wel wereldwijde, revolutie richting meer vrijheid en werkelijke maatschappelijke invloed voor alle burgers. De opstanden kunnen ook een snel doodgebloede opleving van wanhopige mensen blijken te zijn geweest, door strenge godsdienstregels weer in het gareel gebracht. De troefkaarten blijken op dit moment in ieder geval in andere handen dan een paar jaar geleden. Orlando Figes laat in zijn boek Revolutionair Rusland 1891 – 1991 zien dat de communisten maar een van de vele veranderingsgezinden waren in Rusland aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Een paar andere beslissingen van de toenmalige machthebbers en Lenin was hooguit een voetnoot in de geschiedenis geweest.
Hoofdrolspelers
Hilary Mantel geeft ons in haar trilogie Een veiliger oord een fictief inkijkje in de grote onvoorspelbaarheid van revolutie. Eerder besprak ik al Vrijheid en Gelijkheid, inmiddels is ook Broederschap al geruime in de winkel te krijgen. Verklap ik de plot van deze laatste roman als ik vertel dat Robespierre, Danton en Desmoulins hun taak als hoofdrolspelers erg letterlijk ten uitvoer brengen? Ja. Maar ongetwijfeld wist u zelf ook al dat ze onder de guillotine zijn geëindigd. Mantel speelt met dat gegeven. Juist doordat wij weten hoe het met hoofdrolspelers afloopt, krijgt hun handelen een extra lading. Die voorkennis is zelfs bijna een voorwaarde om enig houvast te vinden tussen alle dialogen, gedachten, dagboekfragmenten, brieven en beschrijvingen die Mantel de lezer voorschotelt.
Feiten en laster
Net als voor de andere twee delen geldt voor Broederschap dat je als lezer geen idee hebt welke passages authentiek zijn en wat Mantel heeft verzonnen. Voor liefhebbers van de kale feiten is dat misschien een bezwaar; maar tegelijkertijd past dit prima bij het onderwerp van de roman. Tijdens de revolutie was het voor de hoofdrolspelers ook niet gemakkelijk onderscheid te maken tussen feiten en laster. Inkt en papier dienen beide.
Meeslepend
Broederschap is net als de andere delen van Een veiliger oord een meeslepende roman, ook al houdt Mantel misschien net iets teveel ballen in de lucht door naast Robespierre, Danton en Desmoulins allerlei historische zijfiguren een podium te geven. Bijvoorbeeld de vrouwen in het leven van de hoofdrolspelers. Het maakt de hoofdpersonages weliswaar menselijker, maar dat gaat ten koste van de focus, zeker omdat die zijfiguren niet echt tot leven komen. De drie romans van Een veiliger oord zijn dan ook niet perfect, maar een aanrader zijn ze zeker. Vanwege heat onderwerp de Franse revolutie en om te genieten van Mantels energieke vertelkracht in die passages waar belangen en ego’s keihard botsen met elkaar. In de achterkamertjes, waar de machtsverhoudingen duidelijk worden en waar nieuwe strategische zetten worden bedacht, is Mantel op haar best.
Vertaling: Ine Willems
Meer informatie
- recensie deel 1: Een veiliger oord, Vrijheid van Hilary Mantel
- recensie deel 2: Een veiliger oord, Gelijkheid van Hilary Mantel